Verdrag van Faro stelt de mens centraal bij erfgoed

Wanneer is het Verdrag van Faro tot stand gekomen?

Margriet Kim Nguyen: ‘Het Verdrag van Faro is in 2005 opgesteld door de Raad van Europa en trad in 2011 in werking. De Raad heeft als doel om de mensenrechten, rechtsstaat en democratie in heel Europa te beschermen en te versterken. Het verdrag kreeg de naam van de Portugese plaats waar het tot stand is gekomen.’

De aanleiding is geen vrolijke gebeurtenis?

‘De oorsprong van het verdrag ligt in de Balkan-oorlogen. Ze leidden tot het uiteenvallen van het voormalige Joegoslavië in de jaren negentig en duurden tot in jaren 2000.’

Wat er gebeurde er in die periode?

‘Als onderdeel van de genocide werd in Bosnië-Herzegovina cultureel erfgoed doelbewust aangevallen en vernietigd omdat het verbonden was met de cultuur en identiteit van bepaalde bevolkingsgroepen. Om dit in de toekomst te voorkomen richtte de Raad van Europa zich op de thema’s erfgoed, identiteit en diversiteit. Hiermee werd de basis gelegd voor het Verdrag van Faro.’

Het verdrag wijst op het recht van iedere burger om zowel deel te kunnen nemen aan als zorg te dragen voor erfgoed. Het gaat dus niet zozeer om de cultuurhistorische betekenis van erfgoed?

‘Het gaat juist ook om de waarde die mensen zélf aan erfgoed geven. Niet voor niets benadrukt het verdrag de maatschappelijke betekenis van erfgoed. Je kunt erfgoed inzetten als middel om bij te dragen aan sociale cohesie, bijvoorbeeld door buurtbewoners bij archeologische opgravingen te betrekken.’

Zijn er al voorbeelden van het Faro-gedachtegoed in de praktijk?

‘Verschillende zelfs! Vanuit de RCE hebben we de afgelopen drie jaar een verkenning naar de Faro-praktijk gedaan. Zo hebben we projecten en initiatieven op een rij gezet die kunnen inspireren. Denk aan het HomeComputerMuseum, tevens een sociale onderneming waar bezoekers worden geholpen door medewerkers met een afstand tot de arbeidsmarkt. Of neem Schiedam: inwoners bepalen hier mede wat er in het Stedelijk Museum Schiedam te zien en te doen is.’

Musea en andere erfgoedorganisaties zijn er bewust of onbewust dus al mee bezig?

‘In de praktijk gebeurt het al. Maar het feit dat je ervan uitgaat dat iedereen iets met erfgoed zou kunnen doen, daar zijn nog grote stappen te maken. Draag je uit dat iedereen in de samenleving toegang moet kunnen hebben tot erfgoed? Dan ben je als organisatie bezig om je collectie laagdrempeliger en toegankelijker te maken.’

Dit vraagt om een andere rol van erfgoedorganisaties?

‘Bij participatie, deelname en samenwerking doe je als erfgoedexpert een stapje terug. Je geeft een deel van de controle uit handen aangezien je streeft naar gedeeld eigenaarschap en zeggenschap. Dat is voor erfgoedorganisaties vaak een enorme omslag. Je rol verandert, je neemt bijvoorbeeld meer een faciliterende houding aan.’

Daarom hebben jullie ook gekeken naar handvatten en opleidingen waar professionals bij het uitvoeren van erfgoedparticipatie behoefte aan hebben?

‘Ja, denk bijvoorbeeld aan het creëren van een fysieke ontmoetingsplek waar erfgoedgemeenschappen in contact kunnen komen met een gemeente.’

Hoe gaat het nu verder met het Verdrag van Faro in Nederland?

‘De toenmalige minister van OCW, Ingrid van Engelshoven, heeft indertijd de intentie geuit om het Verdrag van Faro te ondertekenen. Als het verdrag straks wordt geratificeerd, wordt het samenwerken en deelnemen aan erfgoed een onlosmakelijk onderdeel van de erfgoedpraktijk.’